من و سوژه فیلم مستند

بخش اول

 

میکلانژ همیشه از لحظه‌ی نخست سعی می‌کرد که پیکره‌های خود را نهفته در بطن سنگی که بر رویش کار می‌کرد، مجسم کند، و اعتقاد داشت که به عنوان پیکرتراش، وظیفه داردکه پوشش سنگی ٓانها را برگیرد و ٓانها را ٓازاد سازد
 

تاریخ هنر )ارنست گامبریج( ترجمه‌ی علی رامین
صفحه‌های ۳۰۳ـ ۳۰۴

 

 

سالهاست که این جمله‌ی معروف میکلانژ در ذهن منه و انگار یه جوری روی ناخودٓاگاهم تاثیر گذاشته، وقتی که ذهنم با یک موضوعی درگیر میشه و تصمیم می‌گیرم که اون رو در قالب یک طرح برای تبدیل به یک فیلم مستند در بیارم، در مرحله‌ی اول به نوعی درگیر خودم می‌شم و دلمشغولیام.اگر بخوام با ادبیات مذهبی در موردش حرف بزمن باید بگم که نفس من به نوعی می‌خواد خودش رو به موضوع تحمیل کنه و این به قدری شیرینه که غرق درموضوع می‌شم

 

مرحله‌ی دوم زمانیه که کار جدیتر می‌شه و شناخت من به تدریج از موضوع بیشتر می‌شه و تفاوتهای اون با نگاهی که من میخوام بهش تحمیل کنم، خودشو به رخ می‌کشه. اینجا چالشی بین من و موضوع به وجود می‌یاد که در نهایت به نفع واقعیتهای عینی که در موضوع وجود داره، تمام میشه

 

مرحله‌ی سوم وقتی که می‌خوام طرح رو بنویسم، کم‌کم اون پیکره‌ای که داخل سنگ وجود داره خودشو خیلی محو نشون میده و من به خودم دلداری می‌دم که توانایی تو در کامل دیدن و درست دیدن اون پیکره‌است، پس بیشتر تلاش کن و درنهایت یه طرح اولیه شکل می‌گیره. اینجا گاهی از خودم می‌پرسم که تفاوت من با کس دیگه‌ای که بخواد این موضوع رو فیلم کنه، در کجاست؟ 

 

در مرحله‌ی چهارم من درگیر تولید می‌شم و اونجا این پیکره بیشتر دیده میشه، امکانات موضوع، تواناییهای من به عنوان فیلمساز و البته تهیه‌کننده در به خدمت گرفتن تمامی عواملی که در شکل گیری بیان بهتر موثرند، قسمتهایی از موضوع که یا در اختیار قرار نمی‌گیرند) مثل اینکه شخصی به هیچ عنوان حاضر به حضور در مقابل دوربین نشه( یا بخشهایی از موضوع که بیانشون برای سفارش‌دهنده مطلوب نیست)مثل اینکه فیلم رو برای تلویزیون ایران بسازی و انتقادهایی رو مطرح کنی که سیاستهای رسمی رو نشانه رفته باشه( و کم بودن بودجه و... مثل اون قسمتی از سنگی که میکلانژ روش کار می‌کرد میمانند که سختیش بیش از قسمتهای دیگه بود و یا با یک ضربه فرو می‌ریخت.پس اینهم به نوعی بخشی از واقعیتیه که من باید قبول کنم در شکل‌گیری نهایی روایتم نقش مهمی داره و به نوعی باهاش کنار بیام

مرحله‌ی پنجم زمان تدوین فیلمه که پیکره‌ی نهایی فیلم اونجا شکل می‌گیره و به نوعی تعیین کننده‌ترین بخش این پنج مرحله‌است. در زمان تدوین من این امکان رو دارم که با توجه به شناخت کاملترم نسبت به موضوع، نوع روایتم رو با توجه به تواناییهای موجودم)راشهای گرفته شده(، منابع ٓارشیوی که در ارتباط با موضوع وجود دارند و از همه مهمتر گفتار متن تغییر بدم و به پیکره‌ی دیده شده در سنگ نزدیکتر کنم. البته در این مرحله هم مانعهای عمده‌ای وجود دارند مثل تصویرها و صداهای بد که ناشی از اشتباه فیلمبردار یا صدابردارند و.....
و در نهایت شاید اثر نهایی اون چیزی نباشه که اول منو به خودش جلب کرده بود. اما ٓامیزشی میان من و موضوع انجام گرفته که محصولش هم واقعیتهای موضوع رو در خودش داره و هم به نوعی نشانی از من که البته شاید خیلی من رو به رخ بیننده نکشه
 

اگر به جای میکلانژ کس دیگه‌ای به اون سنگ نگاه می‌کرد ٓایا همون پیکره رو می‌دید؟

 

 

بخش دوم

موضوع:
دماب روستایی کویری در محدوده‌ی میان گلپایگان ونجف آباد در استان اصفهان است که مانند بسیاری روستاهای دیگر در گذشته‌ای نه چندان دور در حال ویرانی بود و مردمش تحقق آرزویشان را در مهاجرت به شهر میجستند . امروز دماب به خاطر تلاش عده‌ای از جوانان دیروز و امروزش در حال توسعه و آبادانی است.

ایده:
دماب از نظر من روستایی چند شخصیتی است : روستایی معمولی با زبان، لهجه و معماری خاص خود است اما در مردمش که دقیق میشوی، تناقض هایی را میانشان میبینی. آنجا فرهیختگی و عوامزدگی در کنار هم زندگی میکنند و با هم کنار آمده‌اند. قشری فرهیخته که تحصیل کرده و آینده نگر است در تلاش ایجاد تغییری متناسب با داشته های روستاست و می خواهد که دماب یک روستای توسعه یافته باشد و قشری دیگر در فکر تبدیل روستا به شهری کوچک است. این فیلم چالش میان این دو نگاه در عرصه های مختلف و تلاش قشر فرهیخته برای توسعه همراه با بازیابی هویت و فرهنگ روستا را روایت میکند.

 

معرفی طرح:
اولین بار که به دماب سفر کردم به نظرم یک ٓارمان شهر نیمه کاره ٓامد. دماب برایم نمونه‌ی کوچک شده‌ای از ایران بود. روستای کوچکی که مشغول شناخت گذشته و تاریخش بود و با تحلیل آنها میخواست که بزرگ و توانمند شود. روش توسعه‌اش مبتنی بر تواناییهای بومی و خصوصیات تاریخی و فرهنگی و جغرافیاییش بود و رویایش نه گسترش طولی و عرضی و ارتفاعی بلکه ارتقاء فرهنگی بود و تلاش میکرد که اقتصادش را بر پایه ی همین توانمندی ها شکل دهد.
دماب هرچند که هنوز راه درازی تا رسیدن به یک نمونه‌ی کامل توسعه‌ی روستایی در ایران دارد، اما تفکری که این شکل توسعه را پی ریزی کرده، الگویی پیش چشم همه از جمله مسؤلان گذاشته، که می تواند در برنامه ریزی توسعه‌ی روستایی مد نظر قرار گیرد.
پیشنهاد اولیه برای این فیلم 9 قسمت 25 الی 30 دقیقهای بود که در نهایت تبدیل به یک قسمت 52 دقیقهای شد.
در فیلم به غیر از تصاویر مستقیم که توسط گروه تصویربرداری می شود از منابع آرشیوی گذشته‌ی دماب: عکس، فیلم افتتاح طرح های عمرانی و صداهای ضبط شده‌ی ریش سفیدان در گذشته‌ی دماب استفاده میشود.

فیلم بیشتر مبتنی بر پژوهش میدانی است و یک کتاب پژوهشی مکتوب که چند محقق دمابی در مورد مردم شناسی و تاریخ و فرهنگ مردم ٓان روستا تالیف کرده‌اند.عکس ها و فیلم ها و صداهای ضبط شده از گذشته تا کنون نیز دیگر منابع پژوهشی ما هستند.
هدف این فیلم مخاطب قرار دادن مسؤلان، روستاییان شهرنشین و همچنین شهرنشینان در جهت آگاه کردن آنها از اهمیت وجود روستا به عنوان روستا و توجه دادن همه به اهمیت توسعه‌ی روستاها در توسعه‌ی کلی کشور میباشد.

 

 

بخش سوم

وقتی وارد دماب شدم، سیل اطلاعات در مورد روستا به سمتم هجوم آورد.علاوه بر چیزهایی که خودم میدیدم، به هرکس بر میخوردم و متوجه میشد که فیلمسازم، سعی میکرد که هر چی میدونه و هر چی رو فکر میکنه در مورد روستا اهمیت داره رو به من منتقل کنه.اونقدر که گیج شده بودم و هر لحظه ذهنم به یک سو متمایل میشد، تا جایی که اون دلیلی رو که انگیزه‌ ی اولیه رو برای درگیر شدن با این موضوع در من ایجاد کرده بود، تقریبا فراموش کردم و غرق گشت و گذار در میان بناهای تاریخی و صحراها و خوردن غذاهای چوپانی و شرکت در یک عروسی که ترکیبی از رسم و رسوم قدیم و جدید بود و تصویربرداری از آنها شدم.

بعد از گذشت مدتها و بعد از چند سفر به بهانه های مختلف به دماب، روزی که خواستم طرح نهاییم رو آماده کنم، متوجه شدم که سر در گمم، انگیزه ی اولیه را دوباره در ته ذهنم یافته بودم، اما تحقیقاتم و نوع اطلاعاتی که جمع کرده بودم، در راستای موضوع نبود و تازه این دردسر اول بود.

باز به دماب سفر کردم و تحقیقاتم را سمت و سو دادم و شخصیتهایم را انتخاب کردم و حرفهایشان را شنیدم و در نهایت طرحی شکل گرفت که قرار بود چهار روایت از چهار نفر در دماب باشد:

 

۱- دهیار دماب که دختر جوانی است و بسیار فعال و چندبار هم از طرف نهادهای مختلف تشویق شده.

۲- یکی از اعضای انجمن دوستداران دماب که از برنامه های انجمن برای توسعه ی روستا بگوید.

۳- کسی که قبلا رییس شورا بوده و بیشتر از منافع روستا ، منافع خودش را در نظر دارد.

۴- دو مسافر که به روستا سفر میکنند و به عنوان گردشگر، یک روز زندگی روستایی را تجربه میکنند.

 

طرح را بر اساس این افراد نوشتم و ارائه دادم که مورد قبول واقع شد.

 

مدتی بعد که مشغول نوشتن طرح اجرایی شدم، تردیدهای جدیدی باز فکرم را به خودش مشغول کرد.

 

جذابیت در فیلم مستند با نگاه به فیلم روستایی که نمی‌خواهد شهر شود

توضیح ضروری: این مطلب را دوازده سال پیش نوشته‌ام اما به دلیل درگیر شدن دوباره‌ی ذهنم درباره‌ی ایجاد جذابیت در فیلم مستند  آن را دوباره منتشر می‌کنم. تلاش می‌کنم موضوع در فیلم مستند را از منظر اندوخته‌های این سال‌ها ادامه دهم. 

فیلم مربوط را در انتهای این یادداشت می‌توانید تماشا کنید.

 

یک موضوع مناسب برای یک فیلم مستند چه خصوصیتهایی داره؟یا به عبارت دیگه یک موضوع چه ویژگیهایی باید داشته باشه که ما تشخیص بدیم برای ساخت یک فیلم مستند مناسبه؟

شاید اولین جوابی که امروز به ذهن من و شما میرسه اینه که باید جذاب باشه.آیا من حق دارم که خودم و شما رو به چالش بکشم و این سؤال کلی رو بپرسم که: جذابیت یعنی چه؟به نظرم خودم باید به این پرسش پاسخ بدم:

 

---

 

حالا من می خوام به این سؤال پاسخ بدم که : آیا روستای دماب برای ساخت یه فیلم مستند موضوع جذابیه؟

اینجا می خوام به گذشته برگردم، به سابقه ی آشنایی من با روستای دماب و اینکه چطور تصمیم گرفتم که در مورد این موضوع فیلم بسازم.

 

سال هزار و سیصد و هشتاد و هفت، من مشغول ساخت یه فیلم مستند در مورد حافظ بودم، که متوجه شدم یک مؤسسه ی انتشاراتی قراره نسخه ای از حافظ رو منتشر کنه که در زمان خود شاعر در قرن هشتم هجری کتابت شده، این اتفاق مهمی بود، چون تمام نسخه هایی که تا به حال پیدا شده بودند، به بعد از فوت شاعر تعلق داشتند.با انتشارات دیبایه تماس گرفتم و از مراسم رونمایی کتاب تصویر گرفتم که البته به درد فیلمم نخورد. چند ماه بعد، من در تدوین فیلمم مشکل داشتم، چون بدون طراحی قبلی فیلمبرداری کرده بودم و موضوع هم اینقدر گسترده بود که جمع کردن و خلاصه کردنش محال بود. تصمیم گرفتم با رویکردی جدید دوباره تصویربرداری کنم. یکی از موضوعهایی که به نظرم رسید، پرداختن به نسخه های به جا مانده از حافظ و اختلافهای میان آنها بود که در تصحیحهای موجود از دیوان هم تاثیر گذاشته بود. یکی از مطرحترین این اختلافها در ضبط یک بیت میان نسخه ی چاپ شده توسط انتشارات دیبایه با تمام تصحیحهای موجود به چشم می خورد. آن بیت در نسخه ی دکتر علی فردوسی( دیبایه) به این شکل بود:

 

با مدعی بگویید اسرار عشق و مستی         

تا بی خبر نمیرد در درد خودپرستی

 

که در معروفترین تصحیحها ( غنی و قزوینی و سلیم نیساری) به این شکل ضبط شده بود:

 

با مدعی مگویید اسرار عشق و مستی         

تا بی خبر بمیرد در درد خودپرستی

 

این ماجرای بگویید و مگویید که به مطبوعات هم کشیده بود، به قدری جذبم کرد که تصمیم گرفتم بخش عمده ای از فیلم را به این موضوع بپردازم (که در نهایت پس از مشورت با چندنفر از جمله آقای منوچهر مشیری که در آن فیلم به عنوان مشاور بر کار نظارت داشت، به علت نداشتن جذابیت برای عموم از این کار منصرف شدم)،در قدم اول با انتشارات دیبایه تماس گرفتم و با آقای شهرداد میرزایی مدیر انتشارات قرار ملاقات گذاشتم.پس از صحبت در مورد دیوان حافظ ایشان به من گفتند که یه سری هم به سایت دماب بزن. گفتم دماب کجاست ؟ گفتند یه روستا،برای شما که مستند میسازی جالبه، من پیش خودم گفتم لابد یه روستاست که چندتا بنای تاریخی داره و یه رستورانم توش زدن و مردم واسه گردش میرن اونجا، که خب هیچ جذابیتی برام نداشت و به سایت دماب هم سر نزدم.در ملاقات بعدی آقای میرزایی از من پرسید به سایت دماب سر زدی؟ نداشتن اینترنت رو بهانه کردم و گفتم که نه و برای اینکه بی ادبی و بی توجهی نکرده باشم از ایشان پرسیدم که ماجرای این روستای دمای چیه؟ و ایشون توضیح داد که:

دماب روستایی آبا و اجدادی ماست. تا چند سال پیش کم کم به خاطر مهاجرت روستاییا به شهر داشت متروک میشد.ما یه انجمن درست کردیم به نام انجمن «دوستداران دماب» که هدفش توسعه ی روستاست. اونجا خانه ی فرهنگ و کتابخونه و مهدکودک و موزه درست کردیم و هدف کوتاه مدتمون اینه که جوونی که در دماب بزرگ میشه، اگر برای کار به شهر میره به جای عمله، بنا بشه. و هدف بزرگترمون توسعه ی فرهنگی و اقتصادی روستا بر اساس تواناییهای درونی خودشه....

 

همین چند جمله منو به قدری جذب کرد که چند روز بعد برای شرکت در یک عروسی در راه دماب بودم.

 

بخش دوم:

گذشته ی دور:

در نوجوانی ساعتها در محدوده ی خیابانهای انقلاب و ولیعصر و... قدم میزدم و خیالبافی میکردم و لذت میبردم، طوری که هنوز حاضر نیستم لحظه ای از آن دوران را با تمام واقعیتهای امروز عوض کنم.گذشته از عاشق پیشگی خاص آن دوران، خیالات دیگری هم در سرم میچرخید، مثل اینکه اگر آدم پولدار یا قدرتمندی شوم، چه کار میکنم؟ البته اگر نداشت، در آن دنیای ذهنی، آدم پولدار و قدرتمندی بودم و هر کاری میخواستم میکردم: سیاستهای فرهنگی را عوض میکردم، پول میدادم فیلمسازهای مورد علاقه ام فیلم بسازند و … یکی از خیالاتی که از کودکی در سرم میگشت، بازگرداندن روستاییان به روستاهایشان بود، من در رویا، کویر را احیا کرده بودم، کشاورزی مکانیزه ایجاد کرده بودم، در روستاها مدرسه و دانشگاه ساخته بودم و تمام این نوجوانانی را که برای کارگری، سر میدان ایستاده بودند را به سر کلاس فرستاده بودم، البته رویاهام به نسبت هر مقاله ی تازه تری که میخواندم و پیشنهادهای آن مقاله تغییر میکرد و به روزتر میشد.

 

گذشته ی نزدیک:

من مقابل آقای میرزایی نشسته ام و او از کارهایی که در یک روستا ـ دماب ـ انجام شده که جلوی مهاجرت به شهر گرفته شود و امکاناتی فراهم شود که روستاییان مهاجرت کرده هم به روستا بازگردند. از توسعه ی فرهنگی یک روستا، تاسیس خانه ی فرهنگ و کتابخانه در روستا و حرکت به سوی توسعه ی همه جانبه با تکیه بر تواناییهای درونی روستا و روستاییان....و او به من پیشنهاد میکرد که در مورد همه ی اینها یک فیلم بسازم.

با شنیدن حرفهای او در زمانی که که به علت هجوم واقعیت ، خیالپردازی را فراموش کرده بودم، ناگهان تمام رویاهای گذشته در مورد آباد کردن روستاها در ذهنم زنده شد.بدون اینکه جوانب کار را بسنجم، گفتم که من هستم و این کار را انجام میدهم.

من در طول زندگیم دوبار با آدمهایی برخورد کردم که رویایی مثل من داشتند و اون رویا رو با من به اشتراک گذاشتند، اولین بار مرحوم محمدرضا سرهنگی بود،بعد سالها دفترش را بازگشایی کرده بود و در فکر شروعی دوباره بود، به من پیشنهاد کرد که مدیرتولید دفترش باشم. در ذهنم پیشنهادش را بالا پایین میکردم و او در مورد طرحهایش و کارهای نیمه تمامی که باید انجام میشد، صحبت میکرد که ناگهان از اطلس موسیقی ایران حرف زد ـ طرحی بزرگ که باید گروههایی به سراسر ایران سفر میکردند و از استادهای موسیقی محلی و مقامی فیلم میساختند و نواهایشان را برای آیندگان ضبط میکردند ـ باز شخصیت رؤیابینم اختیارم را در دست گرفت و بدون هیچ چند و چونی به او پاسخ داد که: من هستم. و بار دوم هم که آقای شهرداد میرزایی در مورد روستای دماب این پیشنهاد را به من میداد و من باز هم بی اختیار گفتم که هستم.مورد اول که با فوت ناگهانی آقای سرهنگی شروع نشده پایان یافت و اگر عمر ایشان هم به دنیا بود، باز گمان نمیکنم که به آن گستردگی که مد نظرشان بود، امکان پذیر بود، هرچند که این جمله ی آقای سرهنگی از ذهنم بیرون نمیره:« ما ساندویچ میخوریم و فیلم میسازیم، آقای حبیبیان، قیافت مثل آدمایی نیست که میخوان پروژه های میلیاردی رو با چند هزار تومن بسازن.» و من هنوز این آدم رو تحسین میکنم.( در مورد مرحوم سرهنگی به این یادداشت مراجعه کنید.)

در مورد دوم هم ـ روستای دماب ـ اگر لطف خدا نبود و طرح را تلویزیون نمی پذیرفت، واقعانمیدانم، آیا میتوانستم کار را با روش فیلمسازی تک نفره به پایان برسانم یا نه؟

زمان حال:

من پشت کامپیوتر نشسته ام و دارم تلاش میکنم که فیلمنامه ی اجرایی دماب را بنویسم.هر چه پیش میروم، راضی نمیشوم و بارها چند صفحه نوشته ام و پاک کرده ام. با زبان بی زبانی به خودم فحش میدهم که : پسر خوب این چه موضوعی بود که انتخاب کردی، میخوای آبروت بره؟ آخه در مورد یه روستا چی میشه ساخت که جذاب باشه و به درد تلویزیون ایران هم بخوره و تو هم به اون خیالبافیهای بچه گانه ات وفادار مونده باشی؟
 

نمیخواهم درباره ی زمان آینده حرف بزنم، تلاش میکنم که این فیلم را بسازم و مطمئنم که کار خوبی خواهد شد، فقط میخواهم در مورد یک موضوع حرف بزنم، موضوعی که همه ی ما به نوعی درگیرش هستیم، اما هیچوقت در موردش حرف نمیزنیم: تقابل میان جذابیت و آرمان.

میخواهم تعریف وسیعتری از جذابیت را مد نظر قرار دهم.در این مطلب خاص منظور از موضوع جذاب برای فیلم مستند موضوعی است که به هر شکل ممکن، کسی، جایی یا نهادی حاضر به سرمایه گذاری روی آن باشد و یا در ذاتش امکان جلب اقبال عامه را داشته باشد، مثل فیلم ساختن در مورد زندگی شخصی یک هنرپیشه یا ورزشکار … یا به هر شکلی بتواند دخل و خرج کند مثل ساختن مستندهای صنعتی...

 

و تعریفم از آرمان هر آن چیزی است که ما در کودکی رویایش را میدیم یا بعد به آن معتقد یا بی اعتقاد شدیم ، تمام آن حرفهایی که در جوانی با آنها میخواستیم دنیا را تغییر دهیم.آن فیلمی که اگر غم نان نداشتیم، اگر تهیه کننده ی دردآشنا پیدا میشد،اگر خودمان از جایی توانایی تهیه سرمایه اش را داشتیم،بی درنگ همه چیز را رها میکردیم و آن را میساختیم.

 

سئوال من اینست که چرا ما مجبوریم در مورد موضوعات جذاب فیلم بسازیم؟چون مشتری دارند؟ آیا آرمانهای ما جذابیت ندارند؟ اگر جذاب نیستند چگونه ما را شیفته ی خودشان کرده اند؟کجا این دو مقوله به هم میرسند و نتیجه ی به هم رسیدنشان چگونه فیلمی میشود؟

 

در مورد فیلمی که من الان مشغولش هستم، همانطور که در قبل گفتم، این اتفاق افتاده، یعنی من موضوعی را پیدا کردم که همیشه در ذهنم به آن فکر میکردم و توانستم برایش سرمایه گذار پیدا کنم.اما........... وظیفه ی من در قبال موضوعی که تا این حد به آن اعتقاد دارم چیست؟ فقط فراهم کردن شرایطی که بیانش کنم؟یا باید به بهترین شکل بیانش کنم؟آیا نباید کاری کنم که مخاطبین بیشتری با عشق و علاقه به جستجوی دیدنش بیایند؟چگونه باید این کار را انجام دهم؟

 

بخش سوم:

در یک فیلم مستند چگونه جذابیت ایجاد میشود؟ یا به عبارت دیگر چه راهی را پیش بگیریم که بتوانیم در مورد هر موضوعی که میخواهیم فیلم بسازیم و تماشاگر هم با لذت فیلم ما را تماشا کند؟

اول باید مشخص کنیم که در مورد چه تماشاگری صحبت میکنیم؟ یک فیلم مستند در هر باره ای که باشد، برای قشری خاص که درگیر آن موضوع هستند، جالب است. اما منظور من اینجا گروه گسترده تری ازمخاطبین است، یا به عبارتی مخاطب عام. برای خودم موردهای بسیاری پیش آمده که فیلم خودم یا فیلمی را که مشغول تدوینش بوده ام  به کسانی نشان داده ام که شاید یک کتاب هم در عمرشان نخوانده اند و به هیچوجه انتظار نداشتم که حتی فیلم را تا آخر تحمل کنند، اما با کمال تعجب انتهای فیلم از من پرسیده اند که این فیلمها را کجا میفروشند؟ و نظرهای جالبی هم در مورد فیلم و برداشتشان از موضوع مطرح کرده اند. به نظر من با گسترش شگفت انگیز رسانه های تصویری، تمام مردم به نحوی با زبان تصویر آشنا شده اند و آن را با شدت و ضعف درک میکنند به نحوی که امروز دیگر شاید صحبت از مخاطب عام به شکلی که مفهومی تحقیرآمیز در آن نهفته باشد، محلی از اعراب ندارد. پس ما برای همه ی مردم فیلم میسازیم( البته به نظر من)

دوم اینکه باید مشخص کنیم که چه موضوعهای در ذات خودشان جذاب هستند: بارها شده که وقتی به کسی گفته ام که مستندساز هستم از من پرسیده که در مورد طبیعت فیلم میسازی یا حیات وحش؟ وقتی که به چرایی این مسأله فکر کردم به این نتیجه رسیدم که این فیلمها دریچه ای از ناشناخته ها را به روی مردم باز میکنند و نکته هایی را پیش رویشان میگذارند که به شگفتی وا میداردشان و از همین روست که تا اسم مستند می آید ذهنشان به سوی این فیلمها متمایل میشود. یا به عبارتی تنها فیلمهای مستندی که حوصله ی  دیدنشان را داشته اند.

 ولی آیا فقط بکر بودن موضوع ایجاد جذابیت میکند؟ نکته ی دیگری را که ما در این میان نادیده میگیریم تفاوت میان روایت در فیلم مستند و گزارش تلویزیونی است. در روایت گزارش فقط موضوع است که باید بیان شود درحالی که در روایت فیلم مستند من(یعنی فیلمساز) به علاوه ی موضوع.یعنی میتوان با ایجاد یک نظرگاه متفاوت به موضوعی که چندان هم بکر نیست، روایتی بکر و دیده نشده به مخاطب ارایه کرد که به نوعی همان شگفتی را در او برانگیزد و به ادامه ی دیدن فیلم ترغیبش کند. نظرگاهی که با غور فیلمساز در لایه های مختلف موضوع انجام می پذیرد.

سومین نکته ای که به جذابتر شدن موضوع کمک میکند، توجه به جنبه های دراماتیک موضوع و پررنگ کردن آنها در ساختار فیلم مستند است. فیلمساز میتواند از طریق بررسی چالشهایی که در درون موضوع  و یا حواشی آن وجود دارد و پررنگ کردن آنها و همچنین نشان دادن  کشاکش میان شخصیتها و پرررنگ کردن خصوصیات اخلاقی شخصیتها و تضادهای آنها فیلم به سویی ببرد که مخاطبین بیشتری را جذب کند.

 

حالا به پرسشی که در یادداشت قبلی مطرح کردیم برمیگردم. آیا آرمانها و رویاهای ما جذابیت ندارند؟ یا چرا آرمانها و رویاهای ما جذابیت ندارند که بدون دردسر بتوانیم در موردشان فیلم بسازیم؟بتوانیم برایشان تهیه کننده  و سرمایه گذارپیدا کنیم  و یا اگر خودمان هزینه ی ساخته شدنشان را فراهم کردیمو بدانیم که اینقدر مورد استقبال قرار میگیرند که سرمایه شان را به جیب ما بازگردانند تا بتوانیم رویای بعدی را بسازیم و از این مسیر اثر مثبتی هم در زندگی دیگران بگذاریم؟

 

 

 

پوتین‌های ملکه

سال‌ها از انقلاب اسلامی ایران گذشته است و خانواده‌ی پهلوی هنوز خود را جزو مدعیان و رهبران اپوزیسیون جمهوری اسلامی تصور می‌کنند. متاسفانه تاریخ معاصر ایران هیچ‌گاه در هیچ رسانه‌‌ای یا کتاب‌های درسی درست روایت نشده و ترکیب روایت‌های نادرست یا جهت‌دار و فقدان حافظه‌ی تاریخی، ممکن است موجب اشتباهاتی شود که شاید هرگز نتوان جبرانشان کرد. کاش روزی به این اصل بدیهی در تاریخ و سیاست اعتقاد پیدا کنیم که برای هیچ ملتی حکومت خوب مطلق یا بد مطلق وجود ندارد.

دنیای بی علی

 

اینک شما و وحشت دنیای بی‌علی

 

 

اولین بار که این مصرع را شنیدم ترسیدم. چرا که واقعیتی سهمگین پشت آن نهفته بود. پیامبر ص خاتم پیامبران بود و پس از او باید کسی بر جایگاهش می‌نشست که ادامه‌ دهنده‌ی راهش و تمام کننده‌ی سنت‌های جاهلی و آغاز کننده‌ی فصلی جدید در تاریخ بشر باشد.

اما جامعه او را پس زد. پس زدن علی یعنی نخواستن عدل، یعنی برخواستن سنت های جاهلی ، یعنی جدایی حاکم از مردم و تفوق سیاست و دروغ بر صراط مستقیم، یعنی جمع تمام بدی‌ها در انبانی به نام دین و تغییر مسیر پیامبر خاتم ص از مسیر توحید و دنیاگریزی به اصالت دنیاخواهی و سر بریدن حق مطرود جلوی پای باطل با باطن تاریک در لباس روشن دین بود.

پس زدن علی توسط جامعه یعنی ما تحمل تحول را نداریم و به آنچه از گذشته مانده دلخوشتریم و بت‌های دیدنی را به غیب ترجیح می‌دهیم.

علی در جمل با نزدیکان و طبقه‌‌ی برگزیده‌ای که خواستار تمایز با باقی جامعه و برساختن اشرافیتی جدید بودند جنگید و در صفین بر علیه طاغوتی که برای ماندن و منافع دنیوی برایش هدف توجیه کننده‌ی وسیله بود و مروج تکاثر و برتری نژادی بود. در نهروان با تکفیری‌های نادانی که مغز علیلشان درکی از ذات دین نداشت و برای برپایی ظواهر دین هر خشونتی را مباح می‌دانستند.

اگر نگاهی به جهان امروز بیندازیم اصل درد در همین سه انحراف خلاصه می‌شود.

و عاقبت با ضربه‌ای بر فرق سرش مسیر تاریخ تغییر کرد و سرنوشت بشر شد آنچه شد و امروز شاهدش هستیم و بیشتر مسیر تاریخ در سیاهی طی شد و نسل اندر نسل انسان‌ها قربانی جهل و تبعیض و خودخواهی طاغوت‌ها شدند.

امام موسی صدر در کاشان سخنرانی‌ای کرده است با عنوان علی موحد بود و بس...

در دنیای بی‌علی شرک بر توحید غلبه دارد و طاغوت‌ها انسان‌ها را به سرگشتگی‌ای جاهلانه دچار و بینهایت حق ساخته‌اند که در نهایت هر کدام به نوعی تامین کننده‌ی منافع آنها است.

دنیا با علی یعنی دنیای بی‌طاغوت و انگار ما هم ...

•  

پنجاه و سه سال

 

در کشور ما همه چیز با نگاهی سیاسی قضاوت می‌شود و به محض صحبت از یک موضوع موافقان و مخالفشانش بدون خواندن و شنیدن مغز سخن موضعی از پیش تعیین شده می‌گیرند.
امروز هفتم تیر است. روز شهادت سید محمد حسینی بهشتی، روحانی پنجاه و سه ساله‌ای که به علت شخصیت نافذ و نگاه جامع و تاثیرگذارش از ابتدای پیروزی انقلاب مورد هجوم مخالفان سیاسی‌اش قرار گرفت و در میان این هیاهو او در جامعه به عنوان یک شخصیت صرفا سیاسی معرفی شد در حالی که او هر چند در عرصه‌ی سیاست خوش می‌درخشید اما سیاست برای او ابزاری بود که به اجبار به آن ورود کرده بود برای تحقق آن‌چه که سال‌ها در عرصه‌های مختلف به خصوص آموزش و پرورش برای آن تلاش کرده‌بود. به زبان ساده حقیقت وجودی شهید شهید بهشتی نه یک سیاستمدار، یا قاضی‌القضات و یا دبیر کل یک حزب فراگیر سیاسی و نه حتی در همه‌ی این‌ها با هم خلاصه نمی‌شد. شهید بهشتی معلمی بود که هدفش ایجاد جامعه‌ی صالح از طریق پرورش انسان‌های صالح بود و پیروزی انقلاب اسلامی برای او این زمینه را ایجاد کرده‌بود که با استفاده از ابزار سیاست در فضای کلان کشور بتواند این هدف را محقق سازد.
در تمام مدتی که قصد داشتم درباره‌ی او فیلم مستندی بسازم، پای صحبت هر کس که او را درک کرده بود می‌نشستم در حین مصاحبه به این نکته فکر می‌کردم که سید محمد حسینی بهشتی به عنوان یک انسان موفق چقدر نکته برای یاد دادن دارد.
تاکید بینهایتش بر نظم در زندگی، متانت رفتارش، پایبندی‌اش به اصول اخلاق حتی در برابر دشمنان، استواری و صراحت و ثبات قدمش، سلامت اقتصادی و ساده‌زیستی‌اش تلاش همیشگی‌اش برای آموختن و آموزاندن و بسیاری نکات دیگر...  
من در مسیر پروژه‌های فیلمسازی‌ام رشد می‌کنم و بزرگ می‌شوم و به صراحت می‌گویم که هرچند موفق نشدم فیلم مستند پنجاه و سه سال را کلید بزنم اما پژوهش درباره‌ی شهید بهشتی یکی از عمیق‌ترین تجربه‌های تاثیرپذیری‌ از کسی در زندگی‌ام بود و همچنان آرزومندم روزی بتوانم این فیلم را بسازم و آموخته‌هایم از او را در سطحی کلان با مخاطب شریک شوم.

شکستگی روح

دستت که می‌شکند
با اشعه‌ی ایکس
استخوان شکسته را میبینی
یا خون مردگی‌های درون مغز و قلب را
کاش دستگاهی هم بود
که روح و ذهن را عکاسی می‌کرد
آشفتگی‌های روح را
شکستگی‌های قلب را
رویاهای سرکوب شده
و حیرانی انسان در میانه‌ی راه زندگی را...

 

 

کیستم؟

و هنوز که هنوز

 

تمام زندگیم رویای کوچکی بود

که شبی در هجوم واقعیت محو شد

 

و هنوز که هنوز

 

مانده ام که کدامم؟

رویای واقعیت

یا واقعیت رویا...؟

 

مزخرف‌ترین فیلم زندگی‌ات را بساز تا حالت خوب شه

چند سالی میشد که می‌خواستیم قرار بگذاریم و نمیشد. اون که همیشه سرش شلوغ بود و من هم حتی وقتی که اون وقت داشت سر بزنگاه یه ماجرایی اتفاق برام پیش میومد که نمیشد. امروز خیلی اتفاقی بهش زنگ زدم و یه قرار گذاشتیم و ابر و باد و مه و خورشید و فلک هم دخالتی نکردند و لقمان خالدی اومد خونه‌ی من.
از پشت ماسک اولین چیزی که به چشمم خورد موهای جوگندمی و امانتهایی بود که دوازده سال با دقت حفظشون کرده بود تا بهم پس بده. نشستیم و گپ زدیم و کار به دیدن فیلمهای قدیمی من و آرشیوم رسید و من قصه‌ی فیلمی را که سال‌ها است در مورد داییم قراره بسازم براش تعریف کردم و یکدفعه حالت لقمان برگشت و لحن مهربانش شماتت آمیز شد و گفت این فیلم گنجی است که رهایش کردی. و اینقدر گفتو گفت تا انگیزه‌ی ساختنش را در دلم بیدار کرد. در دفاع از خودم از ترسم برای ساخت این فیلم گفتم و بار عاطفی‌ای که می‌ترسم در حین ساختنش آسیب‌پذیری‌ام در این روزهایی که ماجراهای سختی را پشت سر گذاشته‌ام بیشتر کند. در پاسخ جمله‌ای کلیدی گفت که عزمم را جزم کرد:
مزخرف‌ترین فیلم زندگی‌ات را بساز تا حالت خوب شه
ناگهان دیدم اسم فیلمم را هم پیدا کرده‌ام و دیگر از بد شدن فیلم هم نمی‌ترسم. بعد از چهارده سال ترسم برای ساختن فیلمی که روایتگر زندگی من و دایی‌ای است که در کلاس پنجم دبستان با مهاجرت ناگهانی‌اش رفت که دنیای بهتری را برای خودش و من بسازد ریخت و از همین امشب آغازش کردم.....

رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا
اى پروردگار من، مرا به راستى و نیکویى داخل کن و به راستى و نیکویى بیرون بر، و مرا از جانب خود پیروزى و یارى عطا کن.

لقمان خالدی عزیز حضورت امروز در کنار من نشانه‌ای از لطف خدا بود. ممنونم. این عکس زیبا هم نتیجه‌ی نکته‌سنجی و دید متفاوت و خاص اوست.

 

دولت جدید و چند تذکر جدی

 

 

این انتخابات هم با همه‌ی حواشی‌اش به پایان رسید، از حدود دو ماه دیگر دولتی جدید زمام امور مملکت را به عهده خواهد گرفت. من منتقد دولت آقای روحانی بودم و به مواردی چون اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی، نحوه‌ی اعلام گران شدن بنزین، مدیدیریت قیمت ارز و سیاست‌های اقتصادی و مدیریت ناکارآمد فرهنگی به خصوص در عرصه‌ی فیلم و سینما  ... اعتراض داشتم و علی رغم این که معتقد بودم آقای رییسی نباید کاندیدای انتخابات می‌شدند و به اصلاحاتشان در قوه‌ی قضاییه ادامه می‌دادند و شورای نگهبان هم باید با سعه‌ی صدر بیشتری به بررسی صلاحیت نامزدها می‌پرداخت و لیست جامع‌تری را بیرون می داد که انتخاب‌کنندگان دست بازتری برای رای دادن داشتند در نهایت پس از انصراف آقای سعید جلیلی به علت سابقه‌ی عملکرد اصلاح‌گرایانه و مردم محور آقای رییسی در آستان قدس و قوه‌ی قضاییه ایشان را خیرالموجودین تشخیص دادم و رایم را به نام ایشان در صندوق انداختم. اما فکر می‌کنم تذکر چند نکته ضروری است. 

اول: دولت آقای روحانی با وجود تمام انتقادهایی که به آن داشتیم و کم و کاستی‌هایی که به آن واقفیم، در شرایطی بسیار سخت و تحریم‌های فلج کننده‌ی ترامپ و همچنین پاندومی کرونا این مملکت را مدیریت کرد و هدف دشمنان این آب و خاک را که فروپاشی ایران از درون و تجزیه‌ی آن بود را ناکام گذاشت، به شخصه به این دلیل برای این دولت احترام قائلم. 

متاسفانه بعد از پیروزی آقای رییسی رفتارهای خارج از نزاکت و اخلاقی را از سوی بعضی مشاهده می‌منم که پسندیده نیست.

نکته‌ی دوم این که در تمام این سال‌ها و تجربه‌ی انتخاب‌های متعدد ثابت شده که با تغییر دولت اتفاق خاصی نمی‌افتد و هر دولتی با وعده‌ی کن‌فیکون کردن وضع موجود قدرت را به دست می‌گیرد و در نهایت در پیچ و خم ساختاری با مدیران میانی ثابت و آفتاب‌پرست صفت و اهل زد و بند و قوانین ناکارآمد و گروه‌های فشار قدرتمند گیر می‌افتد و جز در موارد معدود مسیر همان دولت‌های پیشین را ادامه می‌دهد. راه چاره‌ برای این که این دولت هم به این مسیر ناگزیر نیفتد حضور قدرتمند و هدفمند و مطالبه‌گرانه‌ی مردم به خصوص کسانی است که رای خود را به نام آقای رییسی به صندوق انداخته‌اند. نخبگان غیر وابسته و سالم حقوقی و اقتصادی و فرهنگی باید نقاط ضعف سیستم را شناسایی و مسیر ارتباطی برای اطلاع‌رسانی درست این ضعف‌ها به مردم تعریف و اجرا شود و با فشار قدرتمند افکار عمومی موانع سر راه دولت برداشته شود.   

خود من از این به بعد سعی می‌کنم نکاتی را که در حین ساختن فیلم‌هایم متوجه‌ی آن‌ها شده‌ام بنویسم و نشر دهم. شاید اندکی به درد خورد. 

برای رییس‌جمهور جدید آرزوی موفقیت می‌کنم و امیدوارم که در پایان چهارسال اول دولتشان به لطف خدا و همراهی نخبگان و مردم کارنامه‌ی درخشانی  از عملکردش به جامعه عرضه کند. 

کاش دولت جدید رویکرد رسول خدا ص را در هنگام تقسیم غنائم و صدقات در پیش بگیرد  و در مقابل فشارهای توانگران و زیاده‌خواهان بایستد :

 

«وقتى که آیه صدقات نازل گردید و یا این که صدقات را نزد پیامبر آوردند آیه 58 نازل گردید و توانگران و اغنیاء نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمدند به تصور این که از صدقات مزبور سهمى نیز به آن‌ها برسد ولى وقتى که پیامبر صدقات مزبور را بین فقیران و مستمندان تقسیم فرمود. توانگران از پیامبر عیب‌جوئى کردند و گفتند ما کسانى بودیم که در جنگ‌ها شرکت کردیم و همراه پیامبر با کفار به نبرد پرداختیم. بنابراین صدقات مزبور به ما نیز باید برسد نه این که فقط به فقیران و مستمندانى که از وجود آن‌ها فائده اى برنمی‌خیزد داده شود. بعد از این گفتار و عیب‌جوئى ها از طرف توانگران این آیه نازل گردید. 1 و 2»

 

 

وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا مَا آتَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللَّهِ رَاغِبُونَ

چه مى‌شود اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان عطا مى‌کند خشنود باشند و بگویند: خدا ما را بس است و خدا و پیامبرش ما را از فضل خویش بى‌نصیب نخواهند گذاشت و ما به خدا رغبت مى‌ورزیم؟

 

 

پانویس: 

http://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_59_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D9%88%D8%A8%D9%87

 1-تفاسیر على بن ابراهیم و برهان.

2- محمدباقر محقق،‌ نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص417.

دعای شاعرانه

 

 

امروز حال خوبی ندارم. خیلی دلم دعا می‌خواست. یکدفعه این غزل حافظ مثل دعا بر زبانم جاری شد و دیدم به به چه دعایی... چه دعایی
.
.
.

ای صبا نکهتی از خاک ره یار بیار

ببر اندوه دل و مژده دلدار بیار

نکته‌ی روح فزا از دهن دوست بگو
نامه‌ی خوش خبر از عالم اسرار بیار

تا معطر کنم از لطف نسیم تو مشام
شمه‌ای از نفحات نفس یار بیار

به وفای تو که خاک ره آن یار عزیز
بی غباری که پدید آید از اغیار بیار

گردی از رهگذر دوست به کوری رقیب
بهر آسایش این دیده خونبار بیار

خامی و ساده دلی شیوه جانبازان نیست
خبری از بر آن دلبر عیار بیار

شکر آن را که تو در عشرتی ای مرغ چمن
به اسیران قفس مژده گلزار بیار

کام جان تلخ شد از صبر که کردم بی دوست
عشوه‌ای زان لب شیرین شکربار بیار

روزگاریست که دل چهره مقصود ندید
ساقیا آن قدح آینه کردار بیار

دلق حافظ به چه ارزد به می‌اش رنگین کن
وان گهش مست و خراب از سر بازار بیار