یادآوری بیست و هشتم-کفاره‌ی شراب‌خوری‌های بی‌حساب...

مدت‌ها پیش  در یک کافه چشمم به این شعر خورد که روی دیوار نصب کرده بودند.  مضمون شعر من رو به یاد یه خاطره از مرحوم مسعود بهنام انداخت.
در شبهای جشنواره حدود سال هفتاد و نه،  فیلم سفره‌ی ایرانی آقای کیانوش عیاری رو کار میکردیم. من دستیار کارگردان و همچنین دستیار تدوین اون فیلم بودم. وقت زیادی رو هدر داده بودیم و میخواستیم که حتمن به جشنواره‌ی اون سال برسه. از شدت فشار کار آقای عیاری از پا افتاد و چند روز بستری شد  و من به اصرار از آقای بهنام میخواستم که صداگذاری پرده‌های اول را که تدوینشون تموم شده بود شروع کنه. وقتی گفتم آقای عیاری بیماره، زیر لب بیتی رو زمزمه کرد:

کفاره‌ی شراب خوریهای بی‌حساب
هشیار در میانه‌ی مستان نشستن است...

که طعنه‌ای بود به وقتهای تلف شده توسط ما و بعد رفتیم نشستیم پای فیلم. اون موقع تازه سیستمهای دیجیتال اومده بود و ایشون با DD1500 کار میکرد که خودش از فرانسه آورده بود. پرده‌ی اول را هم کار کردیم اما باز هم فیلم به جشنواره نرسید. همونجا یه جمله‌ی دیگه هم گفت که توی ذهنم نقش بسته: «کیانوش عیاری بلد نیست فیلم بد بسازه. همه‌ی کارهاش خوبه»

استرس و فشار در شب جشنواره،  برای اهالی سینما خیلی زیاده. فشارهایی که آخر اون مرحوم را هم از پا در آورد.

مسعود بهنام یک انسان بی‌نظیر

امروز سالگرد فوت مسعود بهنام، صداگذار و صدابردار سینمای ایران است. این یادداشت کوتاه را شش سال پیش در روزی چون امروز نوشتم: 

نقش بعضیها توی زندگی آدم، گاهی فراتر از یک همکاری ساده است. من در استودیو بهمن که ایشون پایه‌گذارش بود، زندگی کردم، تدوین رو اونجا یاد گرفتم و تنها کسی بود که امکان ساخت یه فیلم داستانی رو برای من فراهم کرد و کلی بابتش ضرر داد و وقتی از ساختن فیلم اظهار پشیمونی کردم، گفت: من منتظر روزی هستم که تو فیلمساز بزرگی بشی و بیان سراغ فیلمهای قبلیت و بعد این فیلم رو میفروشیم و پولدار میشیم...حالا اون رفته و من همچنان دوره می‌کنم شب را و روز را، هنوز را...

برای شادی روحش فاتحه‌ای بخوانید.

مسعود بهنام، انسانی بی مثال

یه جوری نگاهم می کرد انگار که میفهمه درونم چه خبره؟ به چی فکر میکنم و می خوام چیکار کنم. 

هنوز که هنوزه آدمی مثل اون را در سینما ملاقات نکردم.

بدون این که من حرفی بزنم بهم امکان داد یک فیلم کوتاه سی و پنج میلی متری بسازم و در جواب من که بهش گفتم: ببخشید که فیلم بعد ساخته شدن، فایده ی مادی ای نداشت، گفت: من منتظرم تو فیلمساز بزرگی بشی و بیان دنبال کارهای قبلیت، اونوقت این فیلم را میفروشم و پولدار میشم. همین جوری بود، کاری می کرد که لطفش مثل یک نوازش دلگرم کنه، نه این که مثل بعضی ها اون را خاری بکنه توی چشمت.

مثل یک پدر دوستش داشتم، هر چند که این چند سال آخر عمرش اینقدر به هم ریخته بودم که سر بهش نزدم. شاید در ناخودآگاهم می خواستم همون فیلمساز بزرگ بشم و بعد برم پیشش و بگم میخوام فیلمم را بیارم اینجا صداگذاری

اما اجل مهلت نداد. فکر می کردم همیشه توی استودیو بهمن نشسته و داره سیگار میکشه و فیلم میکس کنه و من میتونم در بزنم و برم پیشش بشینم و بهم بگه: پژمان چه خبر و من بگم سلامتی، آقای بهنام.

دوست داشتید برای هر دو نفر که از بزرگان صدای سینمای ایران بودند و امروز همسایه اند، فاتحه ای بخوانید.

یادآوری سیزدهم

من چند باری مرحوم حبیب‌الله کاسه‌ساز را دیده بودم که دو بار آن در ذهنم پررنگ است.

الف: آقای کیانوش عیاری آمد و گفت تدوین یک فیلم بهم پیشنهاد شده. گفتم کجا کار می‌کنیم؟ گفت انگار خودشان در دفترشان میز دارند. بیا این شماره تلفن آقای اطیابی تهیه کننده اشه، تماس بگیر و هماهنگ کن و برو سینکش کن. دو توضیح ضروری بدهم:

اول. تدوین فیلم‌هایی که با نگاتیو فیلمبرداری شده بو‌دند، روی میزهایی آنالوگی که به آنها موویلا می‌گویند، انجام می‌شد. این میزها حجم و وزن زیادی داشتند و هر دفتری توان خرید و نگهداری آنها را نداشت. 

دو. کلمه‌ی سینک sync به معنی همگام سازی است. در سینما صدا و تصویر با ابزارهای جداگانه‌ای ضبط می‌شوند و برای تدوین فیلم باید تصویر و صدای مربوط به هر تصویر باید با هم همراه و همگام شوند. به این عمل سینک زدن می‌گویند.

سوم: نام فیلم چوری بود که در لهجه‌ی اصفهانی به جوجه اطلاق می‌شود. کارگردانش هم آقای جواد اردکانی بود.

روز اول به دفتر آقای اطیابی رفتم و راش‌ها و صداها را تحویل گرفتم و کارم را شروع کردم. میز را در اتاقی گذاشته بودند که مشرف به حیاط بود و نور زیاد نمی‌گذاشت تصویر مونیتور را ببینم. کار را تعطیل کردم و اطلاع دادم که انجام کار ممکن نیست. اتفاق‌های بعدی به این شکل رقم خورد که من مدتی شب‌ها به دفتر می‌رفتم و کار می‌کردم و بعد هم تدوین به مرکز سینمایی بنیاد مستضعفان در یوسف‌آباد منتقل شد. 

حالا برگردیم به مرحوم کاسه‌ساز. طبقه‌ی بالای دفتر آقای اطیابی، دفتر ایشان بود. من یکی دو بار برای کاری به آنجا رفتم. نام پروژه‌های در دست اجرا را روی در اتاق‌ها چسبانده بودند، چیزی که در ذهنم ماند این بود نام یکی از پروژه‌ها توالت عمومی‌های تهران بود و هیچ‌وقت نفهمیدم این پروژه در آن دفتر چه می‌کرد؟ درباره‌ی توالت‌عمومی‌ها ها فیلمی قرار بود ساخته شود؟ آیا در آن دفتر جدای از کار فیلمسازی کار خدماتی هم انجام می‌شد؟ آیا یک پروژه‌ی پژوهشی بود؟ هنوز هم گاهی به این پروژه‌ی عجیب در آن دفتر فکر می‌کنم.

ب: اتفاق عجیبی افتاده بود، تهیه کننده فیلمی از ابراهیم حاتمی‌کیا را توقیف کرده بود، در جشنواره کلی سر و صدا راه افتاد، حاتمی‌کیا انگار تا مرحله‌ی آتش زدن کپی فیلم هم پیش رفت. چند ماه بعد زنده یاد مسعود بهنام مرا صدا زد و گفت:خانم صفیاری برای اصلاح فیلم موج مرده نیاز به دستیاری دارند که بتونه با موویلا کار کنه، دوست داری بری؟ باز دو توضیح ضروری:

اول: موج مرده تا جایی که من میدانم اولین فیلم سینمایی ایرانی بود که با دوربین ویدیو تصویربرداری شد و بعد تصاویر را روی نگاتیو سی و پنج میلی‌متری منتقل کردند. تصویربردارش محمدرضا سکوت بود. قرار بود خانم صفیاری اصلاحات فیلم را روی نسخه‌ی ویدیویی اعمال کنند و من روی نسخه‌ی پزیتیو که در عمل زحمت اجرا  روی پزیتیو هم به گردن خود ایشان افتاد. 

دوم: تهیه‌کننده‌ی فیلم موسسه‌ی روایت فتح بود که به علت اختلاف نظر درباره‌ی مضمون، فیلم را توقیف کرده بود. شرکت سینمایی تماشا که متعلق به  احمدرضا درویش و تقی علیقلی‌زاده و ... بود، انگار میانداری کرده‌بود و قرار بود که اصلاحات توافقی روایت فتح و کارگردان روی فیلم اجرا شود و آنها فیلم را اکران کنند.

بعد از اجرای اصلاحات روی پزیتیو، باید فیلم به لابراتوار می‌رفت و بعد از بریده شدن نگاتیو اپتیک(که کار غلطی بود) در نسخه‌های متوالی چاپ می‌شد و برای اکران به سینماها  می‌رسید. آقای حاتمی‌کیا گفت که من مشغول فیلمبرداری فیلم ارتفاع پست هستم و نمی‌رسم که به پروسه‌ی فنی اصلاح و چاپ کپی نظارت کنم. نگاهی به من کرد و گفت شما می‌توانی انجامش دهی؟ و من شدم نماینده‌ی تام‌الاختیار حاتمی‌کیا در جریان اصلاحات و اکران فیلم موج مرده. ماجرای طولانی این مسئولیت را ان‌شاالله در یادداشتی جداگانه تعریف می‌کنم. الان فقط به قسمت مربوط به مرحوم کاسه‌ساز می‌پردازم.

 نماینده‌ی روایت فتح مرحوم کاسه‌ساز بود. یکی از موارد اختلافی استفاده از کلمه‌ی دون‌کیشوت توسط پسر مرتضی راشد سپاهی‌ای با دغدغه‌های حاج کاظم آژانس شیشه‌ای، خطاب به پدرش بود. قرار بود دون‌کیشوت‌ها حذف شوند. اما چند تایی در فیلم باقی مانده بود. نگاتیو اپتیک‌ها را پشت مویلای خاصی که فقط در وزارت ارشاد موجود بود با نظارت کیوان جهانشاهی صداگذار فیلم، بریدم و سینک کردم. کار که تمام شد آقای کاسه‌ساز برای بازبینی و تایید نهایی آمد. نگران آن چند دون‌کیشوت باقی‌مانده در فیلم بودم. تلاش کردم نسخه‌ها را جوری نمایش دهم که آن قسمت‌ها زیاد به چشم نیایند. آن بنده‌خدا هم گیر نداد و تایید کرد و رفت. بعد از رفتنش خیلی احساس زرنگی کردم اما بعدها به این نتیجه رسیدم که احتمالا سر آن یکی دو دون‌کیشوت باقی‌مانده توافق شده بوده. خدا رحمتشان کند.

یادآوری چهارم

یادآوری چهار:

زمان خرداد و تیر هزار سیصد و هشتاد

شب عجیبی بود. مقابل تابلویی که سال های سال در خانه امان بود نشسته بودم و نگاهش می کردم... زنی قجری که سه تار می‌نواخت. ناگهان ایده ای به ذهنم هجوم آورد ...کاغذ کاهی را کنار دستم جستم و هر چه در ذهنم بود را روی کاغذ نوشتم. 

فردا در استودیو بهمن نوشته ی فیلمنامه طورم را به مسعود بهنام نشان دادم. او خواند و گفت خوشم آمد... آقای عیاری هم که آمد نوشته را خواند... ناگهان آقای بهنام گفت : من این دوربین BL2 را که اینجا است با یک حلقه نگاتیو می دم این فیلم را بساز... من گفتم دو حلقه نگاتیو...گفت باشه. 

و ماجرا شروع شد بازیگر زن که ساز ایرانی بنوازد... نوشین پاسدار همکلاسی خواهرم‌ نیلوفر در هنرستان موسیقی که نوازنده ی برجسته ی عود بود و هست... حسین مافی رفیق همیشگی و صداگذار خوب خانم نقاشی را در کوه هنگام تدریس به شاگردانش پیدا کرده بود و قرار شد نقاشی ها را بکشد... آرش اختری راد که سر چند فیلم سینمایی دستیار فیلمبردار بود به عنوان فیلمبردار ... زهرا داودنژاد به عنوان منشی صحنه و محمود موسوی نژاد به عنوان بازیگر و علیرضا علویان هم دستیار کارگردان...و حمیرضا علویان به عنوان تصویربردار پشت صحنه...و  من که آن وقتها دستیار تدوین کیانوش عیاری بودم ...یک پنجشنبه بعد ازظهر و جمعه را مرخصی گرفتم و استودیو بهمن هم تعطیل شد و ما این فیلم را ساختیم که عنوان اش شد: انعکاس...

 ان شا الله ماجرای روز فیلمبرداری را در بخشی جداگانه می نویسم.